Historia de ido

Ido esseva create al initio del seculo XX. Ibi habeva plurie projectos de linguas construite que preexisteva le creation del ido. Inter le precursoras del dominio se trova Blaise Pascal, René Descartes, Gottfried Wilhelm von Leibniz, sed surtote Johann Martin Schleyer, inventor del Volapük, e Ludwik Lejzer Zamenhof, patre del Esperanto. Il habeva etiam numerose projectos que sequiva le creation del ido, como le Italic, Latin-ido, Weltdeutsch, etc.

Nota

Iste articulo require revision linguistic

Corrige le errores de grammatica, orthographia o stilo in le articulo. Postea, retira iste patrono.

Le Delegation pro le adoption de un lingua auxiliar international

Al initio del seculo XX, le necessitate de un lingua international esseva considerate per numeros personalitates, particularmente le scientistas e philosophos. Iste periodo corresponde a un florescimento de nove projectos de lingua international. A partir del initiativa del mathematico Léopold Leau, un Delegation pro le Adoption de un Lingua Auxiliar International habeva essite create le 17 de januario 1901 con le appoio de numeros scientistas. In 1906, le Delegation habeva recipite le appoio de plus que 1.200 membros de academias e universitates de differente paises e de plus que 300 societates scientistic.

In mayo de 1907, le Delegation inviava le question del Association international del Academias de Vienna, que se declarava incompetent per 12 votos contra 8 e un abstention. Consequentemente, le Delegation formava un committee de labor con membros elegite per 242 votos de un total de 253. Iste Committee includite scientistas de renom, como le linguistas Jespersen, Schuchardt e Baudouin de Courtenay, o mesme le chimico Ostwald. Per cooptation, altere personalitates esseva admitte, como le mathematico italiano Peano. Léopold Leau e Louis Couturat esseva le secretarios del Committee.

Le Committee se reuniva in le Collège de France durante le mense de octobre 1907 e examinava numeros projectos de lingua international presentate per representantes de lor autores. Secundo le directrices del Committee, le autores non poteva esser membros del Committee. Le Committee perveniava rapidemente al conclusion que solmente duo projectos de lingua international esseva dignes de interesse. Le prime era le esperanto, immutabile post su apparition in 1887; le secunde era le Idiom Neutral, developpate per le vetule Academia del Volapük. Le Delegation decidite in le ultime die de eleger le "Ido" gratias al mesme creator Couturat e al defensa suspectemente repente de Beaufront, qui parlava de un esperanto "meliorate" e ignorava su promissa ante Zamenhof de defender le esperanto e representar su parlatoros.

Iste projecto, con un autor anonym in le momento de su presentacion proque revelar le nomine de Couturat lo haberea invalidate, esseva un sorte de synthesis inter un specie de esperanto e le Idiom Neutral. Como indica le rapporto del linguista danese Otto Jespersen, membro del Committee del Delegation:

Durante le ultime consilio, le centro del discussiones girava circum le auctore del projecto anonyme Ido presentate per le Senior Couturat in loco del auctore [...] Isto esseva un sorte de esperanto que teneva in consideration le objectiones facite per omne partes contra le lingua de Zamenhof e monstra ben in varie punctos le compromisso desirate inter le Esperanto e le Idiom Neutral.

Es impossibile que Wilhelm Ostwald esseva satisfacte con le ido, proque ille se retirava del presidentia del commission e creava in 1916 un lingua construite: le Weltdeutsch. Le 29 de septembre de 1926 in le jornal Vossische Zeitung, illo explicava le necessitate de crear un nove lingua international pro substituer le ido.

Un paternitate controverse

Le paternitate del projecto Ido es controversiate. Tamen, le testimonio del linguista Otto Jespersen, qui era membro del committee de labor, post le commission permanente, stabiliva clarmente que illo esseva de Louis de Beaufront. Le philosopho francese Louis Couturat probabilemente cognosceva le identitate del autor del projecto. Como le projecto Ido prendeva le nomine de su tesis de derivation, le idea que ille esseva le autor se extendeva.

Secundo Otto Jespersen, le projecto Ido esseva presentate al assemblea durante le ultime session per Couturat in loco del autor. Nemo inter le membros del committee sapeva qualcosa del autor, si non esseva Couturat, Leau o ulle altere membro del proprio committee.

Beaufront e le relationes con le mundo del Esperanto

Le relation inter Beaufront e le esperanto es complexe:

Beaufront favorabil al Esperanto

Beaufront esseva un del pioneros del esperanto in Francia e recognoscite como un representante de Zamenhof, qui diceva:

Como io un vice profetis le morte del volapük in su die de nascentia, anque con plena confidentia e sin timore de error, io profetisa le morte de qualcunque systema que pretende contrastar con le esperanto. Vinticinque annos de recerca personal in le thema, me ha obligate a vider in esperanto solmente le ver real del problema. Desde qualcunque puncto de vista que on lo considera, esperanto es un opere de logica e de un admirable senso practic. Illo es tam plenamente coherent con le vera agend del lingua international que nulle nove systema pote equalisar lo plus que per un evidente pastiche, o melio, per imitar lo completalmente. Sicque nos pote dormir in pace. Nunquam nos debera abandonar le esperanto: nos non recipera un melior.

Le affaire Hachette

In 1901, Zamenhof facite que Beaufront lo representa ante le editorial Hachette pro publicar obras in esperanto. Tamen, Carlo Bourlet sentite offensate e Théophile avertisse Zamenhof contra le facultates troppo ample que ille habeva concedite a Beaufront e a Hachette.

Zamenhof se haverea definitivemente vinculate con Hachette, durante que Beaufront, juntamente con le editor, haberea habite un derecto absolute sur tote le libros in esperanto o relacionate, independente del autores. Per facer derailar iste affaire, Cart e Bourlet destituiteva Beaufront de su rolo de lider e preveniva que le edition in esperanto deveni un monopolio de Hachette.

Beaufront e le mundo del Ido

Beaufront esseva considerate como un traditor per le esperantistas, proque se supponeva que ille essera le representante del esperanto quando ille presentava l'ido le ultime die "sobre le marcia".

Jespersen deveniva presidente del Academia del Ido e, in le revista Progreso, participava activemente in le discussiones que demandava un melioration constante del lingua. Ma post alcun annos, su activitate cessava subitemente, parte proque ille non esseva contente con le maniera in que Couturat e le altere voleva facer evoluer l'ido, ma specialmente proque ille suspicava que Couturat - cuje role de intrigante durante le periodo del comité non deveniva clar usque postea - exploitava su autoritate de un maniera spantose e non le considerava plus que un marionetta.

Elaboration

Le comité del delegation decideva le 24 de octubre 1907 nominar un Commission permanente incumbite "de studiar e fixar le detalios del lingua que essera adoptate". Le membros de iste Commission esseva Louis Couturat, Wilhelm Ostwald, Otto Jespersen, Baudouin de Courtenay e Léopold Leau. Louis de Beaufront esseva posteriormente excluse "pro su competencia special".

Un union de amicos de lingua international (Uniono di la Amiki di la Linguo Internaciona), que includava un Academia e un Comité Directivo, esset fundate e un mensual revista, Progreso, esset lansate en 1908 por publicar le discussiones linguistic e le decisiones de l'Academia del Ido. Es le travalios de le Commission Permanent que desenvolvera le lingua que prendeva le nomine de "Ido" post que Zamenhof refutava tote nominationes que usava le nomine "esperanto".

Pro essentia, le elaboration del lingua finiva in 1910 con le publication del prime manuales e dictionarios de ido "conformemente al decisiones prender per le Comité e per le Commission", como testificava le declaration de le Commission firmate per tote su membros.7​ Post finir lor mission, le delegation se disolvite regularmente le 31 de julio de 1910 post fundar le Union de Amicos del Lingua International.

Le principal modificationes aportate al esperanto in le elaboration del ido es le sequente (secundo lo enunciate per le Comité del Delegation):

• Suppression del letteras accentuate, permitente le impression de textos in iste lingua, conservante le orthographia phonetic e restaurante le orthographia international;
• Suppression de alcun tracos morfosintactic (acusative, accordo inter le nomine e le adjectivo);
• Regularisation del derivation, un maniera unic de prevenir le invasion de idiomatismos e fornir un base solide pro le disveloppamento del vocabulario scientific e technic, essencial pro le diffusion del lingua international in le mundo scientific;
• Enrichisation del vocabulario per le adoption de nove radices seligite cuidatosamente secundo le principio de le maximal internationalitate.

Inter stabilite e cambio

Los idistas se incontrava rapidemente confrontate con un grave dilemma: pro alcunos, le continuation del travalio linguistic meliorava le qualitate del lingua ma, al mesme tempore, causava cambios continus que rendeva difficile su diffusion al publico general.

Un debate opponiteva le partisanes del stabilitate pro diffunder le lingua e illos qui voleva primarimente finir le travalio linguistic. Es in iste contexto que Louis Couturat defendeva in le revista Progreso un voce media:

Certe, nostre lingua non es finite, ma nos non vole la recommenciar. Nos debe construer e developpar lo, passo a passo, de maniera constante, secundo principios fixe, de facto, nostre lema es: ni stagnation inerte ni agitation incessante, ma progresso constante e continu.

Finalmente, post multe annos de intense labor, on decidite un periodo de stabilitate de dece annos in 1914 pro diffunder le lingua.

Le reverso del Prime Guerra Mundial

Es in plen crescimento que le movimento idista esseva durmente colpate per duo tragice eventos. Le 3 de augusto 1914, Louis Couturat moriva in un accidente de auto, le mesme die que Germania declarava le guerra a Francia. Le disapparition del defensor le plus active del ido, sequite per un explosion de nationalism e le destruction del prime conflicto mundial, donava un dur colpo al ido e al idea mesme de un lingua international. Le movimento idista vermente surviva in paises neutral como Swissia (incluse le activitate de Schneeberger, Secretario del Uniono Por La Linguo Internaciona Ido) e Svedia (con Ahlberg, editor del revista idista Mondo). Le revista Progreso, del qual Couturat esseva le editor e le redactor, cessava de publicar se in 1914.

Le renascentia del annos 20

Post le guerra, le movimento idista se reconstituiva lentemente. In 1918, le linguista francese Antoine Meillet, professor al Collège de France, elogiava le ido e, plus generalmente, le idea de un lingua international in su libro Les Langues dans l'Europe nouvelle:

Tamen, es possibile proceder de maniera logic e, per consequente, de maniera plus satisfaciante e plus clar in le formation de parolas que in esperanto. Isto esseva demonstrate per le creator de Ido, le lingua basate super le mesme principio que esperanto, ma ubi le principios ha essite applicate con plus rigor. Sia que nos vole o non, iste duo solutiones proposte ja ha habite un successo durabile, un facto que es evidente: un lingua artificial basate super le principio de esperanto e Ido pote functionar. Pro omne persona qui jam sape anglese o un lingua romanze, e plus pro omne persona qui sape varie linguas de Europa occidental, es facile apprender esperanto o Ido, solmente alcun dies es necessari pro comprender los, e alcun semanas pro practicar iste linguas.

In 1920, Schneeberger, presidente del Academia del Ido, annuntiava le recommencio del laboros del Academia. Louis de Beaufront publicava su "Gramatica completa" (Kompleta Gramatiko Detaloza) in 1925, que anque a principio del seculo XXI ancora es un obra de referentia sur le grammatica del ido. Multe congressos idista ha essite organisate: Vienna (1921), Dessau (1922), Kassel (1923), Luxembourg (1924), Turin (1925) e Praga (1926). Multe jornales idista ha apparite.

Le crise de 1927

Nonobstante, in 1927, seri dissensiones dividite le movimento idista. Le apparition de un altere lingua auxiliar, Occidental, in 1922 e le reemergentia del dilemma inter stabilitate e cambio affligite le Ido. Le conservatores se opposeva in fervide debates al reformatores. De su latere, Otto Jespersen, qui se disjuncteva del movimento idista, publicava in 1928 su proprio projecto linguistic, le Novial. Jespersen explicava le rationes de su distantiation del Ido:

Le nove lingua, modificate durante le debattos de Progresso usque a devenir sempre plus remote del projecto original de Beaufront, ha monstrate esser un lingua multo flexible e ric, superior al esperanto in multe aspectos, ben que non totalmente satisfacientemente como io habera le opportunitate de monstrare in un capitulo special. Su principal inconvenientia pro me es que lor fundatores non habeva como motto Lasciate ogni Esperanto voi ch'entrate, ma il es necessari recognoscer que le responsabile del ido ha monstrate que quasi tote ha prendite le parola "progresso" seriemente e es disposte a continuar ora le disveloppamento usque al perfeccionamento del LI [Lingua International], sin pensar que le ultime parola ha essite ja dicite super iste thema.

Le Novial, que contine multe characteristicas del Ido e simultaneemente elimina le elementos plus evidente del Esperanto (per exemplo, le finales in -o del substantivos, le adjectivos in -a o le conjugation, in -is, -as, -os), attrahite un numero de idistas como Ahlberg, cujo jornal idista Mondo deveniva un revista novialista.

Le reunification del movimento idista

Le congresso idista de Zurich de 1928 marca le initiamento del reunification del movimento idista. L'Union por le Linguo Internaciona Ido es reactivate e un bolettin official es editate. Le revista Progreso reapare e continúa sin interruption usque hodie. Le secretario e redactor Matejka face un declaration al respecte:

Con iste decision, le labor initiava durante le recente congresso de Sopron, un nove era pro nostre movimento. Le renaissance de Progreso es plus que un simbolo o un hommage a su indelibile fundatores, illo demonstra le commitmento de nostre lideres de continuar le labor de nostre maestro Couturat e fornir un platforma dignissime de iste nomine pro libere discussiones e le continua perfectionamento.

Le prime numero del nove Progreso conteneva articulos de alcun del fundatores del ido como Wilhelm Ostwald o Léopold Leau. Habeva debates sur le opportunitate de facer nove modificationes, donec in 1934 un nove periodo de stabilitate esseva declarate pro un decada. In le altere parte, le situation international habeva devenite novemente negative pro le linguas international, con le crescente del fascismo e nazismo e del stalinismo, sequite per le Secunde Guerra Mundial. Le prime preoccupation del movimento idista habeva devenite simplemente le superviventia.

Le postguerra

Le movimento idista sopraviveva a le Secunde Guerra Mundial. Le revista Progreso nunquam ha cessate de apparer. Postea, le travalio linguistic se renevit, malgrado de un ritmo lente. Le essential del lingua esseva ja fixate. Le necessitate principal se limitava principalmente a le adoption de nove vocabulos e le sequentia de le evolution del scientia e technologia.

La majoritate de los articulos de Progreso parlava super diversi themas, aparte de themas linguistic. Una importante production poetic ha crescite in Ido per multe autores, cuje principal auctor es ancora le belga Andreas Juste. Ille ha dominato le movemento idista inter le annos 1960-1998, non solmente pro le importantia de su production literari in Ido, ma etiam pro le dinamismo que ille ha imprimite in le movemento. Le collection de Andreas Juste include un bibliotheca specialisate con plus de 250 libros super le ido o in ido e multe textos in Ido. In le anno 2009, illo es ancora mantenite per le association Juste & Co.

Hodie

In 2009, le movimento idista es presente in Internet. Il ha multe sitios web.19 Molte listas de discussion in ido o super ido es active.20 Il ha un Wikipedia in ido. Le magazines idista Progreso, Kuriero Internaciona e Ido-Saluto appare regularmente. Le recontres idista ha loco cata anno. Isto es, con interlingua, le secunde lingua auxiliar plus parlate.