Orthographia collateral

Le orthographia collateral de interlingua es un orthographia alternative de interlingua que reimplacia le characteristicas orthographic del latino per characteristicas similar al orthographia del linguas romance. Il esseva proponite per Blair in Interlingua: A Grammar of the International Language in 1951. Le regulas de iste systema pote esser usate pro crear formas alternative del parolas del IED.

Inter omne le linguas fonte de interlingua que nunc se parla (anglese, francese, italiano, e espaniol/portugese) solmente le anglese e le francese preserva in lor orthographias moderne multes del characteristicas del orthographia del latino. Per exemplo, le parolas philosophia e rhetorica del latino e de interlingua es philosophie e rhétorique in francese, e philosophy e rhetoric in anglese. In vice de ph e rh, le altere linguas (italiano, espaniol, e portugese) usa f e r.

Regulas

Infra il ha le regulas de iste orthographia alternative.

• A) Litteras duple que representa un sol consonante pote reducer se a un sol littera in parolas como ecclesia, alliterar, adducer, e interrogar, que deveni eclesia, aliterar, educer, e interogar. A isto il ha un exception in parolas como casa (pronuntiate caza [káza] como in italiano e portugese) e cassa, (pronuntiate casa con un s sin vocalisation).
• B) Le vocal y deveni i in parolas como tyranno (tirano) e rhythmo (ritmo).
• C) Le digrapho ph deveni f: Per exemplo, phonetic e emphatic, cambia a fonetic e emfatic.
• D) Le digrapho ch, quando illo representa k deveni c ante a, o, e u ma se retene ante e e i (chi, che, ca, co cu): Christo e chloric deveni Cristo e cloric, ma chimeric resta incambiate.
• E)
  • Le digrapho rh deveni r: Per exemplo, rhetoric se cambia a retoric.
  • th ....
• F) Le littera g e le sequentia gi, quando illo representa zh deveni j: sagio se cambia a sajo. E le suffixo –age deveni aje: sage, corage, e garage se cambia a saje, coraje, e garaje.
• G)
  • age ... aje
  • Le suffixos -isar e -isation deveni -izar e -ization: civilisar e civilisation se cambia a civilizar e civilization.
• H) e final
  • Parolas que ha le terminationes –me e –te deveni –m e -t: supreme, animate, e brevitate se cambia a suprem e animat, brevitat.
    • Ma si le accento tonic cade sur le antepenultime syllaba, illos resta sin cambios: ultime, composite.
  • Parolas que ha le terminationes –nne, -lle, e –rre deveni −n, –l, e –r: Per exemplo perenne, belle, e bizarre deveni peren, bel, e bizar.

Exemplo

In le paginas 112-114 de "Interlingua: A Grammar of the International Language", Hugh Blair presentava in iste orthographia collateral un traduction de un articulo de L. Sprague de Camp publicate in "Astounding Science Fiction", (julio, 1951, pp. 128 et seq.).

Nota ben iste formas que Blair usava in su traduction:

1) In vice de usar –ar, –er, e –ir pro su infinitivos, ille generalmente prefere le formas del italiano e del latino classic: –are, –ere, e –ire.

2) In vice de haber, ille usava haver, e non havere.

3) In vice de usar le suffixo –ea pro le tempore conditional, ille quasi sempre ussava le parola vel e le infinitivo, per exemplo (1) iles non vel jamais submiter in vice de iles non jamais submiterea, (2) il vel manear un departimento de production in vice de il manearea un departimento de production, e (3) sub tal conditiones le administrator no vel sapere lo que ocure in vice de sub tal conditiones le administrator non saperea lo que ocure.

4) Pro propositiones cuje subjectos es plural, ille usava le forma son in vice de es (ambe formas es correcte).

5) In vice del parola vices ille usava veces.

6) In vice del forma ile (ille), ille usava il.

7) Blair anque scribeva "io so inclinat a concurrere" in vice de "io es inclinat a concurere". Iste forma es multo simile al italiano io sono. Ultra iste traduction, io non ha vidite so in ulle altere grammatica o texto de interlingua (H. Kyson Jr.).

8) In vice del forma cognoscer in le dictionario de Alexander Gode, Blair usava le forma conocere.

9) In vice de usar le participios passate decipite, vidite, e providite, Blair usava le formas alternative decepte, viste, e proviste.

Le Administration de Receras Scientific

Scientistas varia justo como nos alteros. Ha sapientes e fatuos, sobrios e dissipatos, solitarios e gregarios, corteses e inciviles, puritanos e licentiosos, industriosos e pigros, et cetera. Como genere iles exhibi certe tendentias. Per exemplo, iles son totos de alte inteligentia. Le scientista pote essere stupide re certe cosas, ma il debe haver le basic potentia mental que es requisite pro devenir scientista; il non pote essere moron in le stricte senso psicometric.

Essente plus inteligente que le homines medie, forsan le scientistas tende anque a essere plus judiciose, ma isto non impedi alcunos inter iles de cadere in dificultates amorose, de essere decepte per obvie mistificationes e fraudes, o de imbraciar doctrinas pseudoscientific.

Le psicologo Sheldon pensa que le scientistas tende verso su tipo ectomorfic in lor fisico e cerebrotonic in lor temperamento. De lo que io ha viste de scientistas io so inclinat a concurere. Le ectomorfo es le homine magre, e le cerebrotonico es le individualista pensative, introvertite, nervose, quiet, e maestro de se mesme. Il ama laborar solo, prefere ideas a homines, e invetera ben, deveniente arugat e coriacee in vice de grasse de pancia e de gena.

De tote le homines, le scientistas son, in general, le individualistas le plus obstinat e refractori del mundo, comunmente inofensive ma capace de persequere lor fines con le intensitat fanatic de un mania. Si non era assi, iles non vel jamais submitere se al longe e intense processo educational requisite a facer un scientista.

Ubi e como labora le scientistas? Un minoritat bastante parve—geologos, meteorologos, biologos, archeologos, et cetera—va via in expeditiones inter le quales iles labora in lor oficios o instrue in scolas e universitates. Le resto labora in laboratorios governamental o privat. Le privates son los de companias manufacturari, de universitates, e de altere institutiones como museos e centros medical, e de alcun individuos ben proviste.

Laboratorios son rarmente tan net e lucente como ilos apare in le cinemas re scientistas nobile. In su vice ilos son incombrat de pecias de cablo electric, de tubaje e vitraje, de suportos, de lunches de mecanicos e vetule magazines tecnic, de cinerieras facte de parafernales scientific disjectat, et cetera.

In multe sortas de labor ha un rude corelation inter le general habitos de labor de un homine—netitat, agradabilitat, punctualitat, et cetera—e le merito de su labor. Ma al scientistas isto non se aplica. Alcun bonissime scientistas son personas disordinat qui seque nul horario regular e qui grunia a totos. Es necessari un bon administrator pro ben evaluar le merito del homines sub il e pro transvider tal cosas superficial como lor disnetitat de aparentia o lor caracter disagradabile.

Pois, como obtener un bon administrator? Question dificilissime! Si vostre scientista le plus competente es anque un bon administrator, vos es fortunat e non ha problema. Ma isto es infrequente, proque le qualitates que face le melior scientista son nulmente los del melior administrator.

Iste contradictiones e dificultates son minus evidente in laboratorios que face tests routinari de ingenieria. In tal organizationes un ingeniero manea un trupa de tecnicos sin grados in plus o minus le mesme maniera in que il vel manear un departimento de production.

Ma tan tosto que on admite alcun originalitat o pensamento, on ha “recerca,” e quanto plus recerca on ha, quanto plus “pur” le scientia es, tanto plus grande son le dificultates administrative. Ilos anque augmenta con le grandor del organization, atingente un maximo in le laboratorios del governamento e in los del grande companias privat.

Alcun veces, como io ha dicte, un bon scientista es anque un bon administrator, e in tal casos non existe problema. Ma altere veces on ha de conocere un schema special pro altiar tal o tal scientista (in paga e respecto) del rango subalterne al position superior que il merita sin actualmente ponere le in carga de un departimento. On le apela “consultante” o “ingeniero senior” o tal, e on le recompensa per dar le minus labor a papiro e plus libertate, in vice del reverso, le qual es le lot normal del executivo.

Ecce un exemplo del absurditates inherente in iste paradoxo: Durante le secunde Guera Mundial haveva un fisico de fama mundial qui laborava al Projecto Manhatan a Los Alamos. Pro dar le un rango comensurat con su position in le campo scientific, le governamento del Statos Unit haveva de emplear le a un de su ratas le plus alte, le qual significava que quando le carta del organization era planat iste homine era le tertio in comando a Los Alamos. Ordinarimente isto significava nulo; le primo e le secundo maneava toto e permiteva al tertio seder in su sede a cerebrar. Ma veniva le tempore quando le primo e le secundo era ambos via al mesme tempore, e nostre heroe se trovava director non solo in teoria ma in practica. Un mantenitor entrava pro vider le director e dava al fisico un longe reporto re alcun hasardo periculose de incendio que il haveva trovat, le qual debeva essere adjustat imediatmente. Quando le mantenitor haveva finit, le fisico le reguardava vago e diceva: “Ma isto non ha cosa a facere con fisica!” E alora il tornava in alto le oculos e se retirava de nove al Nirvana del plus alte fisica matematic.

Le lot del administrator scientific es bastante exigente. Il ha de ir tan lontan como possibile in dar a su scientistas le optime conditiones de labor, ma il pote rarmente ir bastante lontan pro lor gusto. Iles vole laboratorios stockat con equipamento ilimitat que iles pote simplemente prendere del stockario sin mesmo signar un recepta. Sub tal conditiones le administrator non vel sapere lo que ocure, e si le oficio central veniva querere que faceva su genios pro justificar su expensa, il vel haver grande dificultat a replicar.

Al altere latere le administrator ha de guardar se contra le superorganization, un morbo que floresce in grande organizationes in general, e in departimentos governamental in particular. Ha personas qui ama cel parve cartas con su lineas e cassas como un porco ama le fango. Si on les da un mano libere iles va elaborar tante relationes interserat, tante lineas de autoritat, e tante committees; iles va ordinar tante meetings e consultationes e memoranda in octuplicato que le organization es paralisat per mer complexitat.

Le superorganization es specialmente perniciose pro scientistas, qui generalmente ama laborar solo e qui ha in un certe grado devenite scientistas a fin de potere facere lo.

Uno qui tenta manear homines o activitates pro alcun proposito debe expectar dificultates, ma isto non es un ration adequat pro abandonar un projecto meritose. Pro succeder, un expedition o un laboratorio non debe essere un que non ha dificultates de personalitates o de administration ma un que atinge su objectivos in despecto de ilos.

Referentias

• http://members.optus.net/~ado_hall/interlingua/gi/spell/collat.html Archived 2017-08-20 at the Wayback Machine