Papiamento
Papiamento (o Papiamentu) es un lingua official de le insulas Caribe que esseva colonias de Nederland: Aruba, Bonair, Curasau, e San Marten. Illo es un lingua creol que es derivate del linguas portugese e espaniol, con contributiones delingua nederlandese, lingua anglese, linguas arahuac, e linguas de Africa Occidental. Le nomine del lingua es de papear ("confabular", "confabulation") de portugese.
| Papiamento | |
|---|---|
| Nomine native: | Papiamentu |
| instantia de: | lingua[*], lingua creol, lingua moderne[*], lingua natural[*] |
| subclasse de: | creoles of Upper Guinea[*] |
| parte de: | Portuguese-based creole languages[*], Spanish-based creole languages[*] |
| Personas: | 319 000, 321 300, 20 000, 115 000 |
| Scriptura: | alphabeto latin |
| Phylogenese: |
|
| Statuto official | |
| Codices de position | |
| ISO 639-2 | pap |
| ISO 639-3 | pap |
| Glottolog | papi1253 |
| Linguasphere | 51-AAC-be |
| IETF ID | pap |
| Wikimedia ID | pap |
| |
| Commons: | Papiamento creole |
| categoria principal: | Category:Papiamento |
Papiamento ha duo systemas de orthographia. In Aruba, on usa un orthographia que es plus proxime al orthographia original in portugese, espaniol, o nederlandese. In le altere insulas, on usa un orthographia plus proxime al pronunciation. Pro iste ration, on dice "papiamentu" in loco de "papiamento". Hic, le exemplos usa le secunde orthographia.
Vocales modificar
- A - [ɑ] como A in interlingua; multo curte ante L e U.
- E - [e] como E in interlingua; [ɪ] como I in anglese "in" ante X.
- È - [æ] como A in anglese "cat"
- I - [i] como I in interlingua; como I in anglese "in" in alcun parolas de nederlandese; [j] como Y in anglese "yes" in diphthongos (ia, ie, io, iu, ai, ei, oi).
- O - [o] como O in interlingua.
- Ò - [ɒ] como O in anglese "not".
- U - [u] como U in interlingua; [w] como W in anglese "when" in diphthongos (ua, ue, ui, uo, au, eu, ou).
Consonantes modificar
- B - [b] como B in interlingua.
- C - ante I o E, [s] como S; [k] como C in interlingua in altere casos.
- CH - [tʃ] como CH in anglese o espaniol.
- CI ante altere vocales - [ʃ] como CH in charme in interlingua.
- D - [d] como D in interlingua.
- DJ - [dʒ] como J in anglese John.
- G - ante I o E, [h] como H in anglese; [g] como G in interlingua in altere casos.
- GU ante I o E, [g] como G in interlingua.
- H - [h] como H in anglese.
- J - [j] como I in io in interlingua.
- K - [k] como K in interlingua.
- L - [l] como L in interlingua.
- M - [m] como M in interlingua.
- N - [n] como N in interlingua; [ŋ] como NG in anglese al fin de un syllaba o parola.
- Ñ - [ɲ] como Ñ in espaniol o NI in interlingua.
- P - [p] como P in interlingua.
- Q - [k] como C; solmente usate ante I o E; ma le uso de K es preferite.
- R - [ɾ] como R in anglese.
- S - [s] como S in interlingua.
- SH - [ʃ] como X como CH in charme in interlingua.
- SI ante altere vocales - [ʃ] como como CH in charme in interlingua in alcun casos.
- T - [t] como T in interlingua.
- V - [f] como F in interlingua in alcun parolas de nederlandese; [b] como B in interlingua in alcun parolas de espaniol; como V in interlingua in alcun parola de anglese.
- W - [w] como W in anglese.
- X - [ks] como X in interlingua.
- Y - [j] como Y in io in interlingua.
- Z - [z] como Z in interlingua.
- ZJ - [ʒ] como J in interlingua.
Accento modificar
- In parolas que fini in un vocal, le accento es al syllaba ante le ultime syllaba.
- In parolas que fini in un consonante, le accento es al ultime syllaba, excepte pro alcun parolas de espaniol que fini in -er in papiamento, ma fini in -re in espaniol. In iste casos, le accento es al syllaba ante le ultime syllaba.
- Si un parola non seque iste regulas, le vocal accentuate es indicate per un accento (´).
- Parolas interrogative ha sempre un accento.
- Verbos de duo syllabas non ha un accento clar.
Substantivos modificar
- Papiamento ha duo articulos, que precede le substantivo:
- E - le
- Un - un
- Illo ha etiam multe altere determinantes, que son identic al pronomines in basso.
- Le plural es indicate per le suffixo -nan al substantivo.
- On debe notar que -nan non es usate in omne caso, ma solmente quando on ha besonio de acclarar le plural.
- Generalmente, si on vole indicar le sexo de un persona o animal, on junge le parolas pro "homine" e "femina" post le substantivo:
- Yiu muhé - filia
- Yiu homber - filio
- Mucha muhé - infante feminin
- Mucha homber - infante masculin
Pronomines modificar
- Mi - io
- Bo - tu
- É - ille, illa, illo
- Nos - nos
- Boso - vos
- Nan - illes, illas, illos
- Le pronomines non cambia quando on usa los como un objecto o post un preposition. Ma, pro indicar le "objecto indirecte" (dative), le pronomine es suffixate al verbo:
- Mi ta dunabo - Io da a te
- Bo ta bisami - Tu dice a me
- Le pronomine é, quando on usate lo como un objecto "directe" (accusativo), es etiam suffixate al verbo:
- Me ta tum'é - Io prende lo
- Me ta cumpr'é - Io compra lo
- Le duo regulas precedente pote esser combinate:
- É ta dunam'é - Ille da lo a me
- É ta duna'élé - Ille da lo a illa
- sub accento, mi deveni ami, e bo deveni abo.
- É non es usate como un pronomine indefinite:
- Ta yobi hopi - Il pluve multo
- Le pronomines reflexive son le identic como le pronomines simple, o on pote junger mes :
- mi mes, bo mes,... nan mes - io mesme, tu mesme,... se mesme
- Pro indicar mutualitate, usa otro:
- Nan ta odio otro - Illos odia le un le altere
Possession modificar
- Le determinantes de possession son identic parolas como le pronomines, juncte ante le objecto possedite, excepte que on usa su in loco de é.
- Señor su, Señora su - usate pro politessa in loco de su simple.
- Le pronomines de possession son di plus le pronomine:
- É ta di mi - Illo es le mie
- Pro di é, on usa di djé.
Pronomines interrogative modificar
- Pronomines interrogative include:
- cuá - qual
- kí - que
- kén, kénde - qui
- cón - como
- únda - ubi
- cuántu - quante
- pakíko - proque
- Iste pronomines normalmente comencia le phrase.
- Papiamento non ha un sol parola pro "quando". In su loco, illo usa expressiones plus exacte:
- kí ora? - que hora?
- kí dia? - que die?
- kí tempu? - que tempore?
- kí aña? - que anno?
- Si un question non ha un pronomine interrogative, le ordine es identic como phrases affirmante:
- Bo ta bai cas. - Tu vade a casa.
- Bo ta bai cas? - Tu vade a casa?
Adjectivos modificar
- Adjectivos non cambia, e illos generalmente seque le substantivo.
- Le comparation de adjectivos es simple:
- bunita - belle
- mas bunita - plus belle
- É ta mas bunita cu mi - Illa es plus belle que me
- di mas bunita - le plus belle
- mashá bunita - multo belle
- casi bunita - quasi belle
Negation modificar
- Negation in papiamento es indicate per no, ponite ante le parola negate.
- Papiamento permitte le uso de negationes duple:
- Me no tin nada - Me habe nihil.
Adverbios modificar
- Adverbios seque le verbos que illos altera, ma precede le adjectivos que illos altera.
- Exemplos de adverbios de tempore:
- awor, awe, ayera, paden, etc.
- Exemplos de adverbios de modo:
- bon, malu, mihó, pió, etc.
- Exemplos de adverbios de quantitate:
- muchu, poco, basta, mas, menos, etc.
Prepositiones modificar
- Formulas de preposition seque communmente le parolas que illos altera. Exemplos de prepositiones:
- di - de
- cu - con; etiam usate pro "e" con personas, e pro "que" e "qual".
- na - a (un cosa)
- cerca - a (un persona)
- den - in
- pa - pro
- for - de (al externe)
- dilanti - ante
- tras - post
Ligamines externe modificar
- (anglese) Papiamentu Web Translator Archived 2011-04-23 at the Wayback Machine Traductor papiamentu - anglese e vice versa
- Papiamento, un Interlingua Creol Archived 2011-07-20 at the Wayback Machine per Leland Yeager, Ph.D., in Confluentes. Le Periodico Circular del Societate American pro Interlingua, volumine 2, numero 3, julio - septembre 2003 (.pdf)