Papiamento

Papiamento (o Papiamentu) es un lingua official de le insulas Caribe que esseva colonias de Nederland: Aruba, Bonair, Curasau, e San Marten. Illo es un lingua creol que es derivate del linguas portugese e espaniol, con contributiones delingua nederlandese, lingua anglese, linguas arahuac, e linguas de Africa Occidental. Le nomine del lingua es de papear ("confabular", "confabulation") de portugese.

Papiamento
Lingua extincte
Nomine native:	Papiamentu, Papiamento
instantia de:	lingua[*], lingua creol, lingua moderne[*], lingua natural[*]
subclasse de:	creoles of Upper Guinea[*]
parte de:	Portuguese-based creole languages[*], Spanish-based creole languages[*]
Create per:	{{{creator}}} in {{{data}}}
Contexto:	{{{contexto}}}
Parlate in:	{{{statos}}}
Regiones:Parlate in:	{{{region}}}
Periodo:	{{{periodo}}}
Personas:	319 000, 321 300, 20 000, 115 000
Scriptura:	alphabeto latin
Typologia:	{{{typologia}}}
Phylogenese:
Statuto official
Nationes:	nulle
Regulate per:	[[]]
Codices de position
ISO 639-1
ISO 639-2	pap
ISO 639-3	pap
Glottolog	papi1253
LinguistList	[1]
Linguasphere	51-AAC-be
IETF ID	pap
SIL	{{{sil}}}
SIL	{{{sil2}}}
Wikimedia ID	pap
Extracto in lingua
Declaration universal del derectos del homine - Art.1 {{{extracto}}}
Le Patre Nostre {{{extracto2}}}
Translitteration {{{translitteration}}}
Commons:	Papiamento creole
categoria principal:	Category:Papiamento

Papiamento ha duo systemas de orthographia. In Aruba, on usa un orthographia que es plus proxime al orthographia original in portugese, espaniol, o nederlandese. In le altere insulas, on usa un orthographia plus proxime al pronunciation. Pro iste ration, on dice "papiamentu" in loco de "papiamento". Hic, le exemplos usa le secunde orthographia.

Vocales

• A - [ɑ] como A in interlingua; multo curte ante L e U.
• E - [e] como E in interlingua; [ɪ] como I in anglese "in" ante X.
• È - [æ] como A in anglese "cat"
• I - [i] como I in interlingua; como I in anglese "in" in alcun parolas de nederlandese; [j] como Y in anglese "yes" in diphthongos (ia, ie, io, iu, ai, ei, oi).
• O - [o] como O in interlingua.
• Ò - [ɒ] como O in anglese "not".
• U - [u] como U in interlingua; [w] como W in anglese "when" in diphthongos (ua, ue, ui, uo, au, eu, ou).

Consonantes

• B - [b] como B in interlingua.
• C - ante I o E, [s] como S; [k] como C in interlingua in altere casos.
  • CH - [tʃ] como CH in anglese o espaniol.
  • CI ante altere vocales - [ʃ] como CH in charme in interlingua.
• D - [d] como D in interlingua.
  • DJ - [dʒ] como J in anglese John.
• G - ante I o E, [h] como H in anglese; [g] como G in interlingua in altere casos.
  • GU ante I o E, [g] como G in interlingua.
• H - [h] como H in anglese.
• J - [j] como I in io in interlingua.
• K - [k] como K in interlingua.
• L - [l] como L in interlingua.
• M - [m] como M in interlingua.
• N - [n] como N in interlingua; [ŋ] como NG in anglese al fin de un syllaba o parola.
• Ñ - [ɲ] como Ñ in espaniol o NI in interlingua.
• P - [p] como P in interlingua.
• Q - [k] como C; solmente usate ante I o E; ma le uso de K es preferite.
• R - [ɾ] como R in anglese.
• S - [s] como S in interlingua.
  • SH - [ʃ] como X como CH in charme in interlingua.
  • SI ante altere vocales - [ʃ] como como CH in charme in interlingua in alcun casos.
• T - [t] como T in interlingua.
• V - [f] como F in interlingua in alcun parolas de nederlandese; [b] como B in interlingua in alcun parolas de espaniol; como V in interlingua in alcun parola de anglese.
• W - [w] como W in anglese.
• X - [ks] como X in interlingua.
• Y - [j] como Y in io in interlingua.
• Z - [z] como Z in interlingua.
  • ZJ - [ʒ] como J in interlingua.

Accento

• In parolas que fini in un vocal, le accento es al syllaba ante le ultime syllaba.
• In parolas que fini in un consonante, le accento es al ultime syllaba, excepte pro alcun parolas de espaniol que fini in -er in papiamento, ma fini in -re in espaniol. In iste casos, le accento es al syllaba ante le ultime syllaba.
• Si un parola non seque iste regulas, le vocal accentuate es indicate per un accento (´).
• Parolas interrogative ha sempre un accento.
• Verbos de duo syllabas non ha un accento clar.

Substantivos

• Papiamento ha duo articulos, que precede le substantivo:
  • E - le
  • Un - un
• Illo ha etiam multe altere determinantes, que son identic al pronomines in basso.

• Le plural es indicate per le suffixo -nan al substantivo.
  • On debe notar que -nan non es usate in omne caso, ma solmente quando on ha besonio de acclarar le plural.

• Generalmente, si on vole indicar le sexo de un persona o animal, on junge le parolas pro "homine" e "femina" post le substantivo:
  • Yiu muhé - filia
  • Yiu homber - filio
  • Mucha muhé - infante feminin
  • Mucha homber - infante masculin

Pronomines

• Mi - io
• Bo - tu
• É - ille, illa, illo
• Nos - nos
• Boso - vos
• Nan - illes, illas, illos

• Le pronomines non cambia quando on usa los como un objecto o post un preposition. Ma, pro indicar le "objecto indirecte" (dative), le pronomine es suffixate al verbo:
  • Mi ta dunabo - Io da a te
  • Bo ta bisami - Tu dice a me
• Le pronomine é, quando on usate lo como un objecto "directe" (accusativo), es etiam suffixate al verbo:
  • Me ta tum'é - Io prende lo
  • Me ta cumpr'é - Io compra lo
• Le duo regulas precedente pote esser combinate:
  • É ta dunam'é - Ille da lo a me
  • É ta duna'élé - Ille da lo a illa
• sub accento, mi deveni ami, e bo deveni abo.
• É non es usate como un pronomine indefinite:
  • Ta yobi hopi - Il pluve multo

• Le pronomines reflexive son le identic como le pronomines simple, o on pote junger mes :
  • mi mes, bo mes,... nan mes - io mesme, tu mesme,... se mesme
• Pro indicar mutualitate, usa otro:
  • Nan ta odio otro - Illos odia le un le altere

Possession

• Le determinantes de possession son identic parolas como le pronomines, juncte ante le objecto possedite, excepte que on usa su in loco de é.
• Señor su, Señora su - usate pro politessa in loco de su simple.
• Le pronomines de possession son di plus le pronomine:
  • É ta di mi - Illo es le mie
• Pro di é, on usa di djé.

Pronomines interrogative

• Pronomines interrogative include:
  • cuá - qual
  • kí - que
  • kén, kénde - qui
  • cón - como
  • únda - ubi
  • cuántu - quante
  • pakíko - proque

• Iste pronomines normalmente comencia le phrase.

• Papiamento non ha un sol parola pro "quando". In su loco, illo usa expressiones plus exacte:
  • kí ora? - que hora?
  • kí dia? - que die?
  • kí tempu? - que tempore?
  • kí aña? - que anno?

• Si un question non ha un pronomine interrogative, le ordine es identic como phrases affirmante:
  • Bo ta bai cas. - Tu vade a casa.
  • Bo ta bai cas? - Tu vade a casa?

Adjectivos

• Adjectivos non cambia, e illos generalmente seque le substantivo.

• Le comparation de adjectivos es simple:
  • bunita - belle
  • mas bunita - plus belle
    • É ta mas bunita cu mi - Illa es plus belle que me
  • di mas bunita - le plus belle
  • mashá bunita - multo belle
  • casi bunita - quasi belle

Negation

• Negation in papiamento es indicate per no, ponite ante le parola negate.
• Papiamento permitte le uso de negationes duple:
  • Me no tin nada - Me habe nihil.

Adverbios

• Adverbios seque le verbos que illos altera, ma precede le adjectivos que illos altera.
• Exemplos de adverbios de tempore:
  • awor, awe, ayera, paden, etc.
• Exemplos de adverbios de modo:
  • bon, malu, mihó, pió, etc.
• Exemplos de adverbios de quantitate:
  • muchu, poco, basta, mas, menos, etc.

Prepositiones

• Formulas de preposition seque communmente le parolas que illos altera. Exemplos de prepositiones:
  • di - de
  • cu - con; etiam usate pro "e" con personas, e pro "que" e "qual".
  • na - a (un cosa)
  • cerca - a (un persona)
  • den - in
  • pa - pro
  • for - de (al externe)
  • dilanti - ante
  • tras - post

Ligamines externe

• (anglese) Papiamentu Web Translator Archived 2011-04-23 at the Wayback Machine Traductor papiamentu - anglese e vice versa
• Papiamento, un Interlingua Creol Archived 2011-07-20 at the Wayback Machine per Leland Yeager, Ph.D., in Confluentes. Le Periodico Circular del Societate American pro Interlingua, volumine 2, numero 3, julio - septembre 2003 (.pdf)