Septimana
Un septimana[1] (lat. septimana, septe dies) es un unitate de tempore plus longe que un die e plus curte que un mense. In le majoritate del calendarios moderne, includente le calendario gregorian, le septimana es un periodo de septe dies, e ben que illo es disproviste de fundamento astronomic, illo es amplemente usate como unitate de tempore. Le septimana pote esser imaginate como un calendario independente que curre in parallelo con varie altere calendarios. Totevia, alicun calendarios submitte le septimana a regulas proprie, habente dies que non pertine a un septimana, como le calendario mundial, o le calendario del Revolution Francese, que ha septimanas de 10 dies.
| Septimana |
|---|
| instantia de: unitate de tempore[*], UCUM derived unit[*] |
| subclasse de: heptad[*], intervallo[*] |
| parte de: mense |
|
|
|
| Commons: Weeks |
Historia
modificar
Origines
modificarLe origine del periodo de septe dies es generalmente associate al judeos antique e al mytho biblic del creation, secundo le qual Deo laborava durante sex dies e se reposava in le septime. Totevia, se sape que le gente babylonian observava un septimana fixe de septe dies ante que le judeos adoptava le idea. Con le passar del tempore le uso babylonian del septimana de septe dies influentiava altere culturas in le Mediterraneo Oriental e in le Oriente Medie. Le uso del periodo fixe de septe dies probabilemente esseva un simplification de un parte del mense lunar. Intertanto le gente babylonian e le judeos reteneva le calendario lunar simultaneemente con le uso del septimana de septe dies. Il ha septe corpores celestial principal: le sol, le luna, e cinque planetas visibile al oculo nude, e isto pote explicar le septimana de septe dies.
Imperio roman
modificarLe uso del parola septimana initiava in Roma [2]. Varie gruppos de citatanos del Imperio Roman adoptava le septimana, specialmente illes qui passava alicun tempore in le partes oriental del Imperio, includente le Egypto, ubi se usava le septimana de septe dies. Contemporaneemente, le christianos acquireva le practica del judeos e propagava le uso del septimana insimul con lor religion.
Christianismo
modificarA mesura que le prime christianos deveniva un gruppo distincte del judeos, varie gruppos cessava de celebrar le shabbath judee (sabbato) e le prime die o die del Senior (dominica) e comenciava celebrar solmente le dominica. In Roma, le domenica esseva cognoscite como Solis dies (die del Sol), sed le nomine esseva cambiate in le medievo[3].
In le initio del seculo IV E.C., le imperator roman Constantino regulava le uso del septimana debite a un problema del uso de varie dies pro observantia religiose, e stabiliva le prime die como le die pro observantia religiose pro tote le gruppos, non solmente ille christianos e altere personas qui jam observava le dominica. Le judeos reteneva lor tradition de (al minus) 800 annos de observantia al sabbato. Posteriormente, post le stabilimento del Islam, le venerdi deveniva le die de observantia de ille religion.
Le concepto del septimana de septe dies definite in le antique Oriente Medie, probabilemente in Babylonia, es ora usate in le major parte del mundo debite al diffusion del commercio e del negotios corporative.
China e Japon
modificarChina adoptava le concepto del septimana de travalio solmente in tempores moderne quando le systema de calendario occidental esseva introducite in ille pais. Il ha varie terminos pro septimana in chinese. Le plus notori al occidentales es 星期 (Xing¹ Qi² or "Periodo Stellar"). Secundo iste sito:
In le China del seculo II se inventava un methodo de registrar le tempore denominate 七曜曆 (Qi¹ Yao4 Li4 o "Calendario del Septe Luminares"), mais illo categoricamente non contineva le methodo del Septe Luminares de contar le dies. In le seculo VIII, le manicheismo viagiava de 康居國 (Kang¹ Ju¹ Guo²; Pais Kazak) portante le methodo del Septe Luminares de contar le dies e lo transmitteva a China.
Un pauc plus ante, le passage explicava le nomenclatura del systema adoptate:
Le Septe Luminares esseva usate pro contar le dies in alicun data antique. Iste altere methodo surgeva in le Babylonia antique, un del septe dies que compone un septimana, le Luminar Sol, le Luminar Luna, le Luminar de Foco (Marte), le Luminar de Aqua (Mercurio), le Luminar de Ligno (Jupiter), le Luminar de Metallo (Venus) e le Luminar de Terra (Saturno), respectivemente, componeva le systema original e esseva denominate "星期" (Xing¹ Qi² o "Periodo Stellar").
In le systema chinese primitive, le dies del septimana esseva nominate secundo le Sol (日曜日 dominica), le Luna (月曜日 lunedi), e le cinque planetas major, Marte (火曜日 martedi), Mercurio (水曜日 mercuridi), Jupiter (木曜日 jovedi), Venus (金曜日 venerdi) e Saturno (土曜日 sabbato) in iste ordine. Le lingua japonese ancora preserva le mesme denominationes, ben que le chineses non lo usa plus. In le chinese moderne, le dies del septimana es nominate per numeros, per exemplo, le lunedi es denominate "periodo planetari un" (星期一) etc.
Le termino final pro septimana in chinese es 禮拜 (Li³ Bai4), que significa alique como "Ritual de Precaria". Quasi certemente isto esseva introducite per missionarios christian qui voleva que le chineses precava septimanalmente in le shabbath mentionate previemente, proque le religion ancestral chinese require oblationes quotidian o definite in calendario e non ha un "die de reposo".
Dies del septimana
modificar
Uso in interlingua
modificarIn interlingua, le nomines del dies veni principalmente de deos e deas roman usate in latino:
- Dominica — die del Senior (denomination christian)
- Lunedi — die del Luna
- Martedi — die de Marte
- Mercuridi — die de Mercurio
- Jovedi — die de Jupiter (o Jove)
- Venerdi — die de Venus (o Venere)
- Sabbato — shabbath (denomination judee)
Secundo le costume roman, le dominica se denominava "die del Sol", e le sabbato "die de Saturno".
Uso in altere linguas
modificarIn latino, il habeva duo manieras pro nominar le dies del septimana. Un de iste manieras es usante le nomines de deos e deas roman, como es usate in interlingua, anglese, espaniol, italiano e francese. Un altere maniera es nominar ab lunedi usque venerdi con numeros:
- Domenica: domenica
- Lunedi: Feria II
- Martedi: Feria III
- Mercuridi: Feria IV
- Jovedi: Feria V
- Veneri: Feria VI
- Sabbato: sabbato
Iste maniera es utilisate en linguas como portuguese.
Initio e fin del septimana
modificarLe sequentia de un sabbato e un dominica es communmente denominate fin de septimana o week-end (del anglese) e es dies de reposo e recreation in le major parte del culturas occidental.
Secundo le norma ISO 8601, le septimana se initia in le lunedi. Isto se conforma al termino "fin de septimana" pro le sequentia de sabbato e dominica. Totevia, secundo le decision de Constantino de facer le prime die del septimana le die de observantia religiose, le dominica es etiam considerate le prime die del septimana in paises historicamente christian. A causa de isto existe calendarios in duo varietates.
Le jovedis de un anno determina le numeration de septimanas: le septimana 1 es definite como le septimana que contine le prime jovedi del anno, etc. (Vide etiam, ISO 8601).
Un systema de litteras dominical ha essite usate pro determinar le die del septimana in le calendario gregorian o in le julian.
Factos e numeros
modificar- 1 septimana = 7 dies
- 1 septimana = 168 horas = 10.080 minutas = 604.800 secundas
- 1 anno = 52 septimanas + 1 die (2 dies in un anno bissextil)
- 1 septimana = 23% de un mense medie (quasi exacte)
In un anno gregorian medie il ha exactemente 365,2425 dies, e per consequente exactemente 52,1775 septimanas. Il ha exactemente 20.871 septimanas in 400 annos gregorian, assi 25 de decembre 1601 esseva un martedi justo como 25 de decembre 2001.