Grammatica de interlingua
Le grammatica de Interlingua es un grammatica anglo-romance simplificate. Illo es plus simple que le grammatica anglese o le grammatica del linguas romance, germanic e slave. Le intention del IALA esseva, que Interlingua sia, essentialmente, regular, simple a apprender e inseniar e le "medio" del principal linguas romance de origine europee.
Parolas (terminos) essential son: tempore, genere, numero, persona, modo, morphema, partes del phrase, syntaxe, semantica, phonema, phonetica, phonologia. Illos son non explicate hic.
ArticuloModificar
Le articulo definite es in omne casos "le", e le articulo indefinite es "un". Illo exhibi nulle accordo in forma con le substantivo sequente (non cambia, con le numero - sia singular, sia plural -, o con le genere).
| articulo definite | articulo indefinite |
|---|---|
| le patre (sing.), le patres (pl.) | un patre |
| le infante (sing.), le infantes (pl.) | un infante |
| le amica (sing.), le amicas (pl.) | un amica |
SubstantivoModificar
Le grande majoritate del substantivos fini in un del vocales "-a" (pagina), "-e" (libertate), e frequentemente "-o" (fructo). Quando le termination "-o" occurre in un parola que designa un esser masculin, le correspondente feminin pote esser representate per le mesme parola con le termination substituite per "-a". Le plural es formate per le addition de "-s". Si le substantivo fini in un consonante, le desinentia es "-es"; e si iste consonante es "c", le desinentia es "-hes".
| singular | plural |
|---|---|
| fructo | fructos |
| tempore | tempores |
| planta | plantas |
| generation | generationes |
| roc | roches |
VerboModificar
Le verbos in Interlingua non ha conjugation dependente del persona grammatical, in genere, numero e persona, solmente dependente del tempore grammatical. Tote le formas del verbo pro tote le pronomines personal io, tu, ille, illa, illo, nos, vos, illes, illas, illos esse identic secundo le distincte tempore grammatical. Le verbos in Interlingua fini in "-r" in le infinitivo, e fini con "-a", "-e", o "-i" in le presente. Le passato simple, futuro e modo conditional se forma per suffixos al forma presente − respective "-va", "-ra" e "-rea".
Le duo participios etiam se forma con le suffixos. Le participio presente se forma con le suffixo "-nte", o "-ente" con -ir verbos. Le participio passate se forma con le suffixo "-te" ma con -er verbos, le termination cambia ab "-ete" a "-ite".
Pro le tres specimens parlar (-ar verbo), vider (-er verbo), audir (-ir verbo) le septe formas essential pro le modos e tempores simple e le duo participios es como seque:
| formas essential del verbos | |||||
| Tempore | finales | -ar verbos | -er verbos | -ir verbos | |
| Infinitivo | -r | parlar | vider | audir | |
| Presente | – | parla | vide | audi | |
| Passato | -va | parlava | videva | audiva | |
| Futuro | -ra | parlará | viderá | audirá | |
| Conditional | -rea | parlaréa | videréa | audiréa | |
| Participio presente | -(e)nte | parlante | vidente | audiente | |
| Participio passate | -te | parlate | vidite | audite | |
Verbos irregularModificar
In practica, tres verbos commun ha formas curtate irregular optional e le majoritate de usatores de Interlingua usa al minus tres. Le formas irregular plus acceptate es es, ha e va como le formas presente de esser, haber e vader. Alcun usatores usa formas curtate irregular pro esser e vader in tempores altere, usa un forma subjunctive de esser e usa son como le forma presente de esser quando le subjecto es plural. Plus rarmente, duo formas presente alternative de esser es usate pro le prime persona: io so e nos somos.
Le subjunctivo es usate in secundari propositiones pro indicar que le declaration es incerte o hypothetic.
| formas irregular optional del verbos | ||||
| Infinitivo | esser | haber | vader (ir) | |
| Presente | es son (plural) |
ha | va | |
| Passato | era | – | iva | |
| Futuro | sera | – | ira | |
| Conditional | serea | – | irea | |
| Imperativo Subjunctivo |
sia | – | – | |
| Participio presente | – | – | iente | |
| Participio passate | – | – | ite | |
Tempores compositeModificar
Pro cata formas del tempores del verbo, hic pro le modello crear (-ar verbo), vide le formas sequente:
| \ activo simple persona |
Infinitivo | Presente | Passato | Futuro | Conditional |
|---|---|---|---|---|---|
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas, illos |
crear | crea | creava | creará | crearéa |
| \ activo ... |
Inf. perfecte | Perfecte | Plusquamperfecte | Fut. perfecte | Cond. perfecte |
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas,, illos |
haber create | ha(be) create | habeva create | haberá create | haberéa create |
Le tempore perfecte (passate composite) ha le mesme signification del passato simple.
Tempores altereModificar
Altere formas del verbos include:
- Gerundio: Le infinitivo pote esser usate como un substantivo. Quando il es appropriate, le gerundio pote esser pluralisate.
- Imperativo: Il ha duo formas del imperativo. Le forma presente es plus directe, e le infinitivo es plus impersonal.
- Cohortativo: Un tempore que suggere un action e es plus dulce que le imperativo. Le verbo usa le forma presente e le phrase comenciava con que.
Le participio presente es usate como un adjectivo o un verbo in un proposition participial. Le participio passate es usate como un adjectivo, un verbo in un proposition participial e pro formar tempores composite variose.
PassivoModificar
Le passivo (o voce passive) es formate per esser in le tempore pertinente, le participio passate del verbo pertinente, e le preposition per pro indicar le agente del action. Concernente le qualquanto plus difficile formas de passivo, vide hic: Formas del passivo, comparation Interlingua e Novial
| \ passivo simple |
Infinitivo | Presente | Passato | Futuro | Conditional |
|---|---|---|---|---|---|
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas, illos |
esser create | es(se) create | esseva create | (es)será create | esseréa create |
| \ passivo ... |
Inf. perfecto | Perfecte | Plusquamperfecte | Fut. perfecte | Cond. perfecte |
| io, tu, ille, illa, illo nos, vos, illes, illas,, illos |
haber essite create | ha(be) essite create | habeva essite create | haberá essite create | haberéa essite create |
AdjectivoModificar
Le grande majoritate del adjectivos fini in le vocal "-e" (delicate, parve), o in un del consonantes -l, -n, -r, -c (natural, equal, american, par, cyclic). Adjectivos placiate immediatemente presso un substantivo seque le substantivo (normal e le plus frequente). Le adjectivo ha nulle inflexion o accordo adjectival. (Le parve femina es belle. Parve feminas es belle.) Grados de comparation de adjectivos es exprimite per le adverbios plus e minus. Quatro adjectivos ha synonymos irregular de su grados de comparation.
| adjectivo | comparativo | superlativo |
|---|---|---|
| grande | plus grande = major | le plus grande = le major = maxime |
| parve | plus parve = minor | le plus parve = le minor = minime |
| bon | plus bon = melior | le plus bon = le melior = optime |
| mal | plus mal = pejor | le plus mal = le pejor = pessime |
| adjectivo | comparativo | superlativo |
|---|---|---|
| grande | minus grande | le minus grande |
| parve | minus parve | le minus parve |
| bon | minus bon | le minus bon |
| mal | minus mal | le minus mal |
AdverbioModificar
Un adverbio es un parola, que da plus de informationes re un verbo, un adjectivo o un altere adverbio. Pro formar adverbios -mente es addite al adjectivo:
- normal - normalmente, recente - recentemente
Si le ultime littera del parola es un -c, on adde -amente:
- public – publicamente, ric – riccamente [1]
p.ex.: ubi?, hic, ibi, la, illac; quando?: ora, nunc, tosto, postea, antea, pois, heri, hodie, deman, jammais, olim, quandocunque, frequentemente, sovente, rarmente, intertanto, nunquam, non jammais; como?: assi, si, altere, tal(mente), ben, quanto?: tanto, multo, poco, pauco, aliquanto, plus, minus; tamen, dunque
Adverbio interrogativeModificar
p.ex.: ubi, quando, quanto, como, proque, perque
PronomineModificar
Un pronomine (pronunciate pronómine) es un parola que es usate in vice de un substantivo o pro repeter un persona o cosa o pro concreter le persona o le cosa (p.ex. le demonstrativos e le indefinitivos usate como adjectivos).
Pronomine personal, reflexive e possessiveModificar
| Pronomines personal, reflexive e possessive – singular | |||||||
| Persona | Genere | Nom. | Pre. | Obj. | Refl. | Possessive/adjective | Possessive |
| Prime | – | io | me | mi | mie | ||
| Secunde | – | tu | te | tu | tue | ||
| Tertie | masculin | ille | le | se | su | sue | |
| feminin | illa | la | |||||
| neutral | illo | lo | |||||
| Pronomines personal, reflexive e possessive – plural | |||||||
| Persona | Genere | Nom. | Pre. | Obj. | Refl. | Possessive/adjective | Possessive |
| Prime | – | nos | nostre | ||||
| Secunde | – | vos | vostre | ||||
| Tertie | masculin | illes | les | se | lor | lore | |
| feminin | illas | las | |||||
| neutral | illos | los | |||||
- per exemplo: Iste es tu camisa; il es le tue. Le mie es ibi, detra le muro.
Pronomine demonstrativeModificar
| Demonstrativos | ||||
| Rolo | Numero | Genere | Proximate | Remote |
| Adjective | – | – | iste | ille |
| Pronomine | Sing. | masculin | iste | (ille) |
| feminin | ista | (illa) | ||
| neutral | isto | (illo) | ||
| Plur. | masculin | istes | (illes) | |
| feminin | istas | (illas) | ||
| neutral | istos | (illos) | ||
- Nota: Iste schema non es conforme al explication de Interlingua - dictionario basic (Thomas Breinstrup, Italo Notarstefano, UMI 2011 (vide pagina 100)! Ibi: isto como pronomine ver; iste como adjective solmente! On cognosce le genere grammatical del subjecto per le significantia del subjecto, si es un persona masculin, feminin, un cosa o un animal. Do iste sempre besonia un substantivo sequente! Le formas ista, istes, istas non existe secundo iste libretto basic. Sed tamen … corresponde le problema con ille in phrases como le sequente:
- Iste femina es un ver belle persona, sed ille es fede. – in german: Diese Frau ist wahrhaft schön, aber jene ist häßlich. - on non pote usar in iste phrase illa in loco de ille, nonobstante que le persona es un femina.
Pronomine indefiniteModificar
- p.ex.: alicuno=alcuno, alique=qualcosa, altere, cata, certe, mesme, multe, multo, necun, necuno, nemo, nihil, nulle, omne, on, plure, poc, poco, qualcosa, quecunque, quicunque, tal, tote, ulle, uno, una
Pronomines interrogative e relativeModificar
qui... pro personas e que...? pro cosas; a qui, pro qui, con qui, de qui
cuje (adjective), genitivo; pronomine relative: cuje; cerca 'cuje' in le wikipedia
qual (adjective); como pronomine relative: le qual, plural: le quales
NumeralModificar
Un numeral es un parola, que indica le quantitate o le ordine de qualcosa. Il ha numerales pro le numeros cardinal e alteres, per exemplo pro le numeros ordinal, iterative, multiplicative, distributive, ...
Numeral cardinalModificar
Hic exemplos pro le numerales pro le numeros cardinal:
1 un, 2 duo, 3 tres, 4 quatro, 5 cinque, 6 sex, 7 septe, 8 octo, 9 novem, 10 dece, 11 dece-un, 12 dece-duo, 13 dece-tres, ..., 20 vinti, 21 vinti-un, 30 trenta, 40 quaranta, 50 cinquanta, 60 sexanta, 70 septanta, 80 octanta, 90 novanta, 100 cento, 101 cento-un, 110, cento-dece, 111 cento-dece-un, 200 duo centos, 201 duo centos un, 1000 mille, 2000 duo milles, 1.000.000 million, 2.000.000 duo milliones, 1.000.000.000 milliardo, 2.000.000.000 duo milliardos
Numeral ordinalModificar
1-me prime, 2-nde secunde, 3-te tertie, 4-te quarte, 5-te quinte, 6-te sexte, 7-me septime, 8-ve octave, 9-ne none, 10-me decime, 11-me dece-prime
Numeral altereModificar
Per exemplo: un toto, un medie parte, 1/3 un tertio, 1/4 un quarto, 1/5 un quinto, 1/6 un sexto, 1/7 un septimo, 1/8 un octavo, 3/8 tres octavos, 1/10 un decimo, 7/10 septe decimo, 1/100 un centesimo;
simple, duple, triple, quádruple, quíntuple, séxtuple, séptuple, óctuple, nónuple, décuple, céntuple;
decena, dozena, vintena, centena, millena;
PrepositionModificar
Un preposition es un parola, que es usate ante un substantivo o pronomine pro crear un relation con altere parolas (personas o cosas abstracte o concrete). Per exemplo: a, ab, ante, apud, a causa de, circum, como (?), concernente, con, contra, de, desde, detra, dum, durante, ex, excepte, extra, foras, in, infra, inter, intra, juxto, malgrado, per, post, presso, preter, pro, re, salvo, secundo, sin, sub, super, sur, trans, a transverso (de), ultra, usque, verso, via, ...
ConjunctionModificar
Per exemplo: ante que, assi que, benque, ben que, como, como si, depost que, desde, dum que, dum intertanto, [dunque???], durante que, e, e ... e, esque (particula interrogative), ma, malgrado que, de maniera que, a mesura que, de modo que, nam, ni ... ni, nonobstante (que), o, o ... o, post que, proque, quando, quandocunque, que, sed, si, si, de sorta que, tanto … quanto, in tanto que, tanto plus que, tanto que, vice que, viste que, ...
| ante que | ben que | como | depost que | desde | dum (~ que?) | durante que | e | e ... e ... | esque | dum intertanto | ma | malgrado que | de maniera que | a mesura que | de modo que | nam | ni ... ni ... | nondum (~ que?) | o | o ... o ... | perque | postquam | proque | quando | quandocunque | que | quia (conj.???) | sed | de sorta que | si | vice (~ que) | viste que
InterjectionModificar
Per exemplo adjuta!, oh!, ah!, aua!, gratias!, si!, no!, certe!, ecce!, ab!, pfui!
SyntaxeModificar
- Le ordine del parolas generalmente es: subjecto – predicato – objecto. Si le objecto es un pronomine personal, on usa le ordine: subjecto – objecto – predicato verbal. Per exemplo: Illes nos videva. Sed con verbo modal plus infinitivo: Illes poteva nos vider. o Illes poteva vider nos. (Possibilemente solmente un de ambos es correcte!!! sed io non sape le qual es le correcte.)
ReferentiasModificar
- ↑ el Interlingua - dictionario basic, Thomas Breinstrup e Italo Notarstefano (red.), p. 6-7, UMI, 2011, 256 pp., ISBN 978-2-36607-000-2
Vide etiamModificar
- Derivation de parolas in interlingua
- Formation de parolas derivate regularmente in interlingua
- Facile a leger in interlingua (pro trovar textos sufficemente facile)
- Quadro Europee Commun de Referentia re Linguas, scala e nivellos de capabilitate del acquisition del lingua
Ligamines externeModificar
- Grammatica in le pagina del UMI
- Breve Grammatica de Interlingua
- (italiano) Aspetti fondamentali della grammatica dell'Interlingua (per Paolo Castellina)
